O καθείς και τα όπλα του. Eίπα
(Οδυσσέας Ελύτης, Αξιον Εστί)
ΗΔΗ από το 1991 ψηφίσθηκε και ισχύει ο Νόμος 1961 «Για την Προστασία του
καταναλωτή», που εναρμόνισε τη νομοθεσία μας με εκείνη της EOK, με σκοπό,
μεταξύ άλλων, να προστατεύσει τα οικονομικά συμφέροντα των καταναλωτών.
Καταναλωτές είμαστε και όσοι αγοράζουμε τις υπηρεσίες των ασφαλιστικών
εταιριών.
Προσθέτουμε λοιπόν τα πιο κάτω, που αξίζει, νομίζουμε, ως ασφαλισμένοι, να
τα έχουμε υπ? υπόψη μας.
O νόμος αναφέρεται επίσης λεπτομερώς στους γενικούς όρους των ασφαλιστηρίων
(ψιλά γράμματα), που διατυπώνουν μόνες τους εκ των προτέρων οι ασφαλιστικές
εταιρίες και για τους οποίους δεν δέχονται διαπραγμάτευση, ούτε αλλαγές
(«πάρτο ή άστο»).
Πρόκειται για σοβαρό θέμα, δεδομένου ότι οι όροι αυτοί χρησιμοποιούνται
κατά κανόνα για να περιορίζουν σημαντικά την έκταση της ευθύνης των
ασφαλιστικών εταιριών σε βάρος των ασφαλισμένων. Τις περισσότερες φορές με
αυτούς ο ασφαλισμένος παραιτείται στην ουσία, συχνά χωρίς να το γνωρίζει,
από βασικά δικαιώματα, που του παρέχει ο νόμος.
O νόμος ορίζει ρητά, ότι για να ισχύουν αυτοί οι γενικοί όροι, πρέπει να
έχουν τεθεί υπ? όψη του ασφαλισμένου πριν ή έστω το αργότερο κατά την
υπογραφή του ασφαλιστηρίου συμβολαίου, ώστε ο ασφαλισμένος, πριν υπογράψει,
να γνωρίζει ακριβώς και καθαρά, τι υπογράφει. Είναι δυστυχώς γνωστή η
πρακτική ορισμένων (όχι λίγων) ασφαλιστών, να στέλνουν το ασφαλιστήριο, που
περιέχει τους γενικούς όρους, εκ των υστέρων στον ασφαλισμένο, αφού δηλαδή
έχει αυτός υπογράψει την αίτηση ασφάλισης, στην οποία μάλιστα αναφέρεται
(χωρίς να αληθεύει), ότι ο ασφαλισμένος έλαβε γνώση και αποδέχεται τους
όρους του ασφαλιστηρίου.
H πρακτική λοιπόν αυτή αποκρούεται από το νομοθέτη, ο οποίος ορίζει, όπως
προαναφέρθηκε, ότι στην περίπτωση αυτή, οι όροι που δεν είχαν γνωστοποιηθεί
στον ασφαλισμένο, πριν υπογράψει, δεν ισχύουν. (Σημείωση: Επειδή είναι
δύσκολο να αποδείξει κανείς εκ των υστέρων, ότι στην πραγματικότητα δεν
έλαβε γνώση αυτών που υπογράφει, ότι έλαβε, το ηθικό δίδαγμα είναι: Μην
υπογράφετε, αν ο ασφαλιστής δεν σας δώσει προηγουμένως να διαβάσετε το ίδιο
το συμβόλαιο, ολόκληρο, που θα ισχύει για την ασφάλισή σας. Ούτε αιτήσεις,
ούτε διαφημιστικά φυλλάδια. Το συμβόλαιο._Δ.Μ.)
Επειδή οι ασφαλιστικές εταιρίες, ως κατά κανόνα οικονομικά και οργανωτικά
ισχυρότερες, βρίσκονται σε πλεονεκτική θέση σε σχέση με τον απλό,
μεμονωμένο καταναλωτή, έχουν ήδη διαπιστωθεί καταχρήσεις των δικαιωμάτων
των ασφαλιστικών εταιριών, σε βάρος του τελευταίου.
Για το λόγο αυτό και προκειμένου να επέρχεται κάποια εξισορρόπηση των
δυνάμεων, ο νόμος παρέχει στον καταναλωτή ορισμένα δικαιώματα για την
προστασία του, από τα οποία ο καταναλωτής και αν ακόμη το θέλει, δεν μπορεί
εκ των προτέρων να παραιτηθεί.
Μεταξύ άλλων, παραθέτει ο νομοθέτης έναν μακροσκελή κατάλογο όρων, οι
οποίοι θεωρούνται εξ ορισμού καταχρηστικοί και δεν ισχύουν, έστω και αν
περιλαμβάνονται στο συμβόλαιο, που έχουμε υπογράψει και αποδεχθεί. Μπορεί
να φαίνεται περίεργο, αλλά σε όλα σχεδόν τα ασφαλιστήρια, που κυκλοφορούν
σήμερα στην ασφαλιστική αγορά (ίσως επειδή αυτά έχουν συνταχθεί πριν από
την έκδοση του νόμου), περιέχονται οι περισσότεροι από τους όρους, που ο
νόμος θεωρεί καταχρηστικούς.
Ενδεικτικά, καταχρηστικοί θεωρούνται:
- οι όροι που αποκλείουν ή περιορίζουν τις συμβατικές υποχρεώσεις ή την εκ
του νόμου ευθύνη των ασφαλιστικών εταιριών.
- οι όροι που ορίζουν, ότι η δήλωση για την μη αυτόματη ανανέωση της
ασφάλισης πρέπει να γίνεται σε προθεσμία υπερβολικά μεγάλη, αν την κάνει ο
ασφαλιζόμενος ή υπερβολικά σύντομα, αν την κάνει ο ασφαλιστής. Δηλαδή ο
ασφαλισμένος πρέπει να μπορεί να διακόψει την ασφάλισή του στην
συγκεκριμένη εταιρία σε χρονικό σημείο κοντινό προς τη λήξη της, ενώ η
ασφαλιστική εταιρία δεν δικαιούται να ειδοποιήσει τον ασφαλισμένο την
τελευταία στιγμή, ότι δεν επιθυμεί την ανανέωση του συμβολαίου του
αιφνιδιάζοντάς τον και μην αφήνοντάς του αρκετό χρόνο, προκειμένου με την
ησυχία του να επιλέξει άλλον ασφαλιστή.
- Το ίδιο ισχύει και για τους όρους που ορίζουν την προθεσμία πριν από την
οποία μπορεί ο καταναλωτής ή η ασφαλιστική εταιρία να καταγγείλουν την
ασφάλιση, να δηλώσουν δηλαδή, ότι την διακόπτουν.
- Καταχρηστικοί θεωρούνται επίσης οι όροι, με τους οποίους δίνεται στην
ασφαλιστική εταιρία το δικαίωμα, να λύσει ή να τροποποιήσει μονομερώς την
ασφάλιση, χωρίς να υπάρχει εύλογη αιτία.
- Ομοίως οι όροι, με τους οποίους ο ασφαλισμένος δηλώνει, ότι παραιτείται
από τα νόμιμα ή τα συμφωνημένα δικαιώματά του σε περίπτωση, που η εταιρία
δεν εκπληρώνει ή δεν εκπληρώνει σωστά τις υποχρεώσεις της απέναντί του.
- Ομοίως οι όροι, με τους οποίους ο καταναλωτής βεβαιώνει, ότι γνωρίζει
τους όρους της σύμβασης, ενώ στην πραγματικότητα τους αγνοεί.
- Οι όροι, με τους οποίους δίνεται στην ασφαλιστική εταιρία το δικαίωμα να
καθορίζει ή να αυξάνει το ασφάλιστρο με κριτήρια, που δεν είναι ειδικά
καθορισμένα μέσα στη σύμβαση και δεν είναι εύλογα. Το σημείο αυτό αξίζει
ιδιαίτερης προσοχής, εν όψει της απελευθέρωσης του τιμολογίου ασφαλίστρων.
Δηλαδή τώρα πλέον μπορεί μεν η κάθε εταιρία, να ζητεί, ό,τι θέλει, αλλά
άπαξ και έγινε η ασφάλιση δεν μπορεί να αυξάνει ανεξέλεγκτα το ασφάλιστρο
που αρχικά συμφωνήθηκε.
- Καταχρηστικοί θεωρούνται και οι όροι, με τους οποίους οι διαφορές από την
ασφάλιση υπάγονται υποχρεωτικά σε διαιτησία (ιδιωτική δικαιοσύνη) και
αποκλείεται η επίλυσή τους από τα τακτικά (κρατικά) Δικαστήρια.
- Ομοίως, τέλος, οι όροι, με τους οποίους αντιστρέφεται το βάρος της
απόδειξης σε βάρος του ασφαλισμένου. Δηλαδή οι όροι εκείνοι, που ορίζουν,
ότι ο ασφαλισμένος θα πρέπει, προκειμένου να αποζημιωθεί, να αποδείξει
γεγονότα, που κανονικά, σύμφωνα με το νόμο, θα έπρεπε να τα αποδείξει η
ασφαλιστική εταιρία.
Το ότι οι παραπάνω όροι είναι ανίσχυροι δεν σημαίνει ότι, αν υπάρχουν στο
ασφαλιστήριο, αυτό θα είναι άκυρο στο σύνολό του.
H ασφαλιστική εταιρία, που περιέλαβε στο ασφαλιστήριο τους άκυρους όρους
(που μόνον αυτοί δεν ισχύουν). O νόμος ορίζει ότι το κενό, που παραμένει
στο ασφαλιστήριο εξαιτίας της ακυρότητας των καταχρηστικών όρων,
συμπληρώνεται από το Δικαστήριο, όταν αυτό ζητηθεί, σύμφωνα με τις γενικές
νομικές διατάξεις, που ισχύουν για όλες τις συμβάσεις. Μάλιστα με τον ίδιο
πιο πάνω νόμο έχει ορισθεί, ότι, όταν υπάρχει κάποια αμφιβολία αναφορικά με
την έννοια ή την εφαρμογή κάποιου όρου του ασφαλιστηρίου, αυτός θα
ερμηνευθεί από το Δικαστήριο υποχρεωτικά υπέρ του καταναλωτή,
(ασφαλισμένου).
Δεν θα πρέπει να θεωρηθεί, ότι ο νόμος με τις παραπάνω προβλέψεις και
απαγορεύσεις του προστατεύει μόνο τον καταναλωτή.
Στην πραγματικότητα προστατεύει και τις σωστές και έντιμες ασφαλιστικές
εταιρίες, αφού δεν επιτρέπει να ασκείται εις βάρος του αθέμιτος
ανταγωνισμός, από τους ασφαλιστές εκείνους, που εννοούν να ασκούν το
επάγγελμά τους με κτυπήματα κάτω από τη ζώνη. Για πρώτη φορά επιχειρείται
νομοθετικά ή με συγκεκριμένο τρόπο αποτροπή της εξαχρείωσης των
συναλλακτικών ηθών.
ΜΑΡΚΑΤΟΣ - ΛΑΜΝΙΔΗΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ETAIPIA ΑΘΗΝΩΝ
Υπεύθυνοι άρθρου: Δημήτρης Μαρκάτος, Μαρία Μαντζουράνη, δικηγόρος, Διδάκτωρ
Δικονομικού και Εμπορικού Δικαίου Παν/μίου Bielefeld Γερμανίας.